Een knots oftewel houten klopper is voor de lepelsnijder een onmisbaar stuk gereedschap bij het hakblok. Je gebruikt een houten klopper om op de bijl of splijtwiggen te slaan om zo gecontroleerd je verse hout te kunnen splijten. Een klopper kan je kopen in de gereedschapswinkel, maar voor ons houtbewerkers is het is veel leuker om er zelf een te maken. En goedkoper natuurlijk. Het maken van een klopper is helemaal niet moeilijk en kan met hetzelfde gereedschap als wat je gebruikt voor het snijden van lepels: een zaag, de bijl en je rechte mes. In deze blog lees je hoe je het aanpakt om zelf een houten stammetje te veranderen in je eigen klopper.
Hoe je zelf een houten klopper maakt
Waarom een klopper
Een knots is lekker groot en bij voorkeur voldoende zwaar. Hierdoor kun je er makkelijk mee mikken op wiggen of bijl en heeft-ie voldoende oempf (de meer natuurkundige term is volgens mij impuls) om je hout te splijten. Door de lengte van het handvat raak je de bijl met meer snelheid en hoef je zelf minder hard te slaan. Door het gewicht en de snelheid voor je te laten werken, hoef je er zelf minder kracht achter te zetten, waardoor het minder belastend is voor je lichaam.
Waarom van hout
Een klopper is altijd van hout. Op je bijl slaan met bijvoorbeeld een ijzeren hamer of erger nog, met de achterkant van een tweede bijl is een heel slecht idee. Je maakt daarmee je bijl kapot en je loopt het risico dat er metaalsplinters af springen. Het liefst gebruik je voor het zwaardere splijtwerk niet je allermooiste houtsnijbijl. Beter is het om daarvoor splijtwiggen of een wat potigere bijl te gebruiken. Dit omdat je anders het risico loopt om het oog van de bijl open te slaan, waardoor de steel los kan komen. Ook kan de dunne snede van de houtsnijbijl beschadigen.
Het splijten van kleinere, knoestvrije stukken hout met de houtsnijbijl is meestal geen probleem. In de 10 jaar dat ik werk met de houtsnijbijl heb ik nog nooit meegemaakt dat ik het oog op deze manier heb opengeslagen. Maar zekerheidshalve gebruik ik voor het echt grove splijtwerk, dus bij stammen van meer dan ca 15 cm een bosbijl of zelfs een kloofbijl. Maar dat zijn grotere stukken hout dan de meeste lepelsnijders zullen gebruiken.
Knoestig hout
Een knots kun je makkelijk zelf maken. Het maakt niet zo heel veel uit welk soort hout je gebruikt. Het mooie is dat je een stuk hout nodig hebt dat helemaal niet geschikt is voor het snijden van lepels. Je wil namelijk dat er een paar flinke noesten zitten in het deel waar je mee slaat. Dit zorgt ervoor dat het hout (veel) minder gemakkelijk splijt als ermee gemept wordt. Hierdoor gaat je knots dus langer mee. Aansluitend naast de knoesten wil je juist graag een stukje recht hout. Daar komt je handvat en kan je makkelijk het hout dat er dus af moet recht wegsplijten. Knoesten in het handvat verzwakken juist het hout, waardoor het handvat makkelijker breekt. Vers hout bewerkt het makkelijkst en heeft dus de voorkeur voor het maken van je klopper.
Afmetingen
Er zijn niet echt vaste maten voor een knots. Meestal is het een kwestie van werken met wat je hebt. Te licht en je moet zelf veel kracht gebruiken om te slaan. Te zwaar en het optillen en mikken wordt vermoeiender en dus lastig. Daartussenin komt het niet zo nauw. Heb je een licht stuk hout, dan kun je je klopper iets langer maken voor meer slagkracht. Heb je zwaar hout dan kan je je knots korter maken. Hardhout is meestal zwaarder dan zacht hout en vers/nat hout is zwaarder dan wanneer het uiteindelijk droog is. Maar eigenlijk maakt het mij zelf allemaal niet zo veel uit. Is je knots na het drogen toch te zwaar, dan kan je er altijd een stukje vanaf zagen of er wat vanaf hakken.
Hoe maak je de knots
Zoek een stuk hout van ongeveer 40 cm lang en 15-20 cm doorsnee, dan komt er zeker een prima knots uit. Zorg dus dat er aan één uiteinde wat mooie noesten zitten. Dat wordt het deel waar je mee op de bijl en wiggen slaat.
Stap 1: inzagen
Zaag onder de noesten, op ongeveer 15-20 centimeter van de bovenkant van je knots, het stammetje rondom in. Hou voldoende over voor het handvat. Laat in het midden een cirkel van met ongeveer een doorsnee van 6cm staan. Door je zaag tegen de kopse kant van het hout te houden, kan je aan de hand van de hoogte van je zaag bepalen hoe diep je ongeveer moet zagen. Zaag vervolgens het hout rondom zo diep in, waarbij je dus goed in de gaten houdt hoe diep je zaag zit.
Stap 2: wegsplijten van het handvat
Splijt met de bijl en een wat dunnere tak (die je lekker kunt vasthouden) als tijdelijke klopper het teveel aan hout rondom de steel weg. Maak eerst een vierkant, dan een achthoek, dan een zestienhoek. Dat zorgt ervoor dat je handvat min of meer rond wordt. Zorg dat de zaaglijn altijd iets dieper is dan het deel dat je eraf wilt splijten, want anders loop je het risico de kop van je kopper te splijten (hoewel je daar door de noesten dan wel flink je best voor zou moeten doen…).
Stap 3: vormen van het handvat
Net zoals bij een bijl is het fijn als er aan het uiteinde van je handvat een wat dikkere knop zit. Dit zorgt ervoor dat de klopper tijdens het slaan niet uit je handen vliegt. Vorm de steel zo dat hij lekker in de hand ligt, maar maak de aansluiting naar de kop van je knots niet te dun. Daar komt veel kracht op te staan en is het zwakste punt. Meestal laat ik de aansluiting daar weer iets dikker uitlopen. Zorg ervoor dat de steel vrij is van splinters, dat is fijner voor je handen…
Stap 4: afronden van de randen
Rond alle randen af door het hoekje eraf te hakken. Dit maakt de vorm sterk en comfortabel, voorkomt al te veel splinteren bij gebruik en zorgt ervoor dat het geheel er net iets afgewerkter uitziet.
Stap 4: balanceren van je klopper
Is de ene kant van je klopper veel zwaarder dan de andere kant en heb je daar last van tijdens het werken? Dan kan je nog wat weghakken van de zware kant, totdat hij comfortabel voelt in gebruik.
Stap 5: wel of niet ontbasten
Uiteindelijk ontbast een klopper zichzelf bij het gebruik, want de bast sla je er vanzelf af. Je kan deze dus prima laten zitten, dat ziet er leuk uit. Voor de foto’s heb ik de bast hier weggehaald, maar dat hoeft dus niet per se. Zoals je ziet aan de foto met de oude en de nieuwe knots naast elkaar gaan er in gebruik vanzelf stukjes af. Een goede klopper kan jaren en jaren meegaan en heel wat mishandeling verdragen. Toch kan het nooit kwaad om alvast een reserveknots te maken. Gaat je knots dan onverhoopt toch stuk dan kan je gelijk door.
Het maken van een houten klopper is een heel leuk en vrij eenvoudig projectje dat je in niet al te veel tijd kunt afronden. Als je klaar bent heb je niet alleen de voldoening dat je iets functioneels hebt gemaakt, maar ook een stuk gereedschap in je handen waarvan je nog veel plezier gaat hebben!
