Het is in Nederland een vrij onbekend type mandje, dus misschien heb je er nog niet eerder over gehoord: de Zweedse knutkorg, oftewel knoopmand in het Nederlands.
Een paar weken geleden kreeg ik de unieke kans om in Nederland een cursus knutkorg mede te organiseren en te volgen bij Fred Livesay. Hij is een vers hout-docent uit Amerika die momenteel onderzoek doet naar deze leuke manier van manden maken. Omdat het een heel leuke manier van vers houtbewerking is, waar weinig kennis over te vinden is, deel ik in deze blog een paar wetenswaardigheden. Het is namelijk een heel leuke techniek om eens te proberen!
Wat is een knutkorg?
Een knutkorg is een mand met een gebogen frame dat zichzelf onder spanning houdt. Het frame bestaat uit 4 u-vormen die in elkaar worden geklemd. De zijwanden worden later opgevuld met zijpanelen, spanten en wevers. Wanneer alle hoekpanelen zijn gewoven is het mandje stijf en robuust. Het is daardoor best een kunst om de mand in elkaar te krijgen en te houden.
Knutkorg is een Zweeds woord dat knoop (knut) mand (korg) betekend. In het Noors wordt het mandje ook wel een ‘sendingskorg’ met gebogen frame genoemd. Sending (verzend) en korg (mand), letterlijk betekent het dus een mand dus om spullen in te verzenden. In de praktijk werden de manden gebruikt om cadeautjes te vervoeren, waarbij de mand zelf onderdeel was van het cadeau. Persoonlijk vind ik knoopmand een mooie naam, omdat het verwijst naar een structureel onderdeel van de mand, namelijk de knoppen (knopen) die aan de hoeken van het frame zitten en die ervoor zorgen dat de mand niet uit elkaar kan vallen. Letterlijk een soort knoop dus.
Waar werden de manden gemaakt?
De oudst bekende mand is ongeveer 200 jaar oud. De manden werden voornamelijk gemaakt in delen van Noorwegen, Zweden en Finland. Het ambacht is ergens in de vorige eeuw vermoedelijk vanuit Finland met arbeidsmigranten meegekomen naar Minnesota in de VS. Het is hier waar Fred Livesay, verbonden als docent aan de North House Folk School en het Vesterheim museum in aanraking kwam met deze manden. Hij raakte gefascineerd en begon zich erin te verdiepen en ze zelf te maken.
Fijne kneepjes van het vak
Fred kreeg een beurs (fellowship) van ‘The American Scandinavian Foundation‘ om dit ambacht verder te onderzoeken, te onderwijzen en te borgen. Hij reisde naar één van de laatste leermeesters in Scandinavië, Göran Andersson. Daar leerde hij de fijne kneepjes van het vak. Momenteel reist Fred door Europa om dit ambacht op een aantal plekken te onderwijzen en zo te borgen. Hij maakte plek in zijn programma om in Nederland op de prachtige locatie van Jan Harm ter Brugge (Hout van bomen) deze techniek te onderwijzen. De eerste keer dat deze techniek in Nederland werd onderwezen. Een unieke kans dus om deze kennis persoonlijk van iemand te leren in plaats van deze te herontdekken uit boeken of vanaf voorbeelden.
Knutkorg maken
Onder de vakkundige begeleiding van Fred maakten we met een kleine groep in ruim 2 dagen dit mandje. En dat was nog een hele klus. Want het oogsten en voorbewerken van de materialen en de uiteindelijke constructie zal vroeger echt niet allemaal in 1 keer zijn gedaan. Vaak was het een proces door de seizoenen heen, dat we nu versneld hebben doorleeft. Het frame wordt gemaakt van verse wilgentakken die worden gebogen, waarna het frame moet drogen. Hetzelfde geldt voor het splijten en afwerken van de vuren/grenen hoekpanelen, spanten en wilgen wevers. Pas alles droog is kan de constructie beginnen. De knutkorg is dus een combinatie van vers en droog houtbewerking. Om dit alles in één weekend te realiseren vraagt om wat creativiteit…
Nog een hele uitdaging
Om zo’n mandje in elkaar te zetten is nog een hele uitdaging. Het buigen van het hout zonder het te laten breken of uitscheuren, symmetrie, maar vooral het op maat maken en plaatsen van de spanten was een heel karwei door dat er zoveel speling in het frame zit en anderzijds alles op spanning moet worden gezet. Aan de ene kant heb je die speling nodig om alles op zijn plaats te krijgen en aan de andere kant zorgt de speling ervoor dat alles ook weer net zo makkelijk loskomt. Het vinden van de juiste maat, zodat je de spanten er nog wel inkrijgt, maar dat ze je niet om de oren blijven (!) vliegen is nog een hele klus, zeker voor een beginner zoals mijzelf.
Na de zoveelste keer dat alles weer uit elkaar sprong begon ik de moed een beetje te verliezen. Ik had al van alles geprobeerd. Zoals het frame meer rigide maken door het tijdelijk met touw vast te binden of het dieper maken van de gleuven, opnieuw snijden van de spanten en ga zo maar door. Het wilde maar niet lukken en de tijd begon te dringen. Dus besloot ik het ontwerp van mijn mandje iets aan te passen van 3 tussenspanten naar 1. Zo kwam er minder spanning op de spanten te staan en bleven ze op hun plaats zitten, waardoor het toch nog lukte het binnen het weekend mandje af te maken. Een echt overwinningsmomentje!
Een boek(je) over de knutkorg op komst!
Het is lastig om aan achtergrond literatuur te komen over het maken van deze manden. De beschikbare informatie is in het Scandinavisch en is niet tot nauwelijks verkrijgbaar. Momenteel werkt Fred samen met een aantal anderen aan een Engelstalig boek over het maken van de knoopmand, de geschiedenis en foto’s van knoopmanden (knot baskets). Het wordt een uitgave waar ik, en velen met mij, zich enorm op verheugen!
Masters of Sloyd
Met de komst van de ‘moderne tijd’ is de waardering voor ambachten enorm teruggelopen. Het aantal beoefenaars van ambachten is heel minimaal of is zelfs een periode zelfs helemaal weggeweest. Gelukkig is er de laatste jaren een flinke opleving in de waardering voor en interesse in dit soort oude ambachten. Het aantal beoefenaars neemt toe en samen herontdekken we kennis en technieken en blijft het ambacht in ontwikkeling. Het is zo belangrijk om deze kennis te blijven overdragen en daarmee te borgen. Alleen zo blijft het een levend ambacht.
Waar ik enorm blij mee ben, is dat Fred heeft toegezegd om komende winter een online webinar te geven voor een nieuwe serie Masters of Sloyd! Als het boek dan nog niet uit is, biedt dat een unieke kans om Fred zelf uit te horen over deze geweldige mandjes. En als het boek wel uit is trouwens ook… Een datum voor dit webinar moet nog gepland worden, dus houd de website en de nieuwsbrief in de gaten!